STREET-ART IN CENTRAAL PORTUGAL (2): COVILHA, VAN WOL TOT WOOL

covilha, portugal, street art, textielfabrieken portugal, wool, wol, kantklossen, wool festival,

Toen de textielindustrie rond de millenniumwissel massaal naar goedkopere Aziatische landen verkaste, sloeg dat in als een bom in het Portugese Covilhã. De inwoners van het stadje aan de voet van Serra da Estrela werden niet alleen in hun portemonnee, maar ook in hun trots getroffen. In 2011 viseerde het street artfestival Wool Covilhã, smeedde een band tussen de bewoners en internationaal gereputeerde artiesten, gaf de stad weer wat van haar inkomen, maar vooral van haar waardigheid terug. Van wol tot Wool.

Ruïnes van de meer dan 200 textielfabrieken getuigen nog stil van de hoogdagen van Covilhã.

Het trauma van Covilhã. Zaterdagochtend 9 u, Covilhã ligt er nog wat ingedommeld bij. Enkele vroege studenten in toga steken het plein bij het stadhuis over en verdwijnen onopvallend in een van de vele smalle oplopende straatjes. Vandaag is het proclamatie, hún grote dag. De in 1979 gestichte Universiteit van Covilhã (Beira Interior) is een belangrijke bron van inkomsten voor de stad, maar ooit was de wol- en textielindustrie die hier ontstond in de 12e eeuw, de economische motor. In haar hoogdagen stonden er in en rond Covilhã meer dan 200 weverijen en textielfabrieken. Daarmee was de stad het belangrijkste en grootste textielcentrum van Portugal. De Koninklijke Stoffenfabriek (Real Fábrica de Panos) maakte er ooit alle uniformen voor het Portugese leger.

Add Fuel: 'Oddments, fragments and scraps' (detail).

Na de val van de Portugese dictatuur volgde overhands de teloorgang die een hoogtepunt kende rond de millenniumwissel met de massale uittocht van de textielfabrieken richting Azië. Iets dat z'n sporen heeft nagelaten, vooral bij de oudere bevolking. Wat volgt is de leegte, het grote trauma van Covilhã is een feit. Bij het stadhuis ontmoet ik Lara Seixo Rodrigues, de stuwende kracht achter WOOL, (Covilhã Urban Art Festival) die me zal gidsen op een street art tour door haar thuisstad. Wool, waarvan de naam verwijst naar wol en het quasi gelijkklinkende Engelse woord wall, is een street-art project waarvan de impact op Covilhã evenmin te onderschatten valt. 'Maar wel in de positieve zin,' zegt Lara. Want ooit kregen ze hier 26.000 bezoekers op één dag over de vloer. Om street art te kijken.

"Ooit kregen ze in Covilhã 26.000 bezoekers op één dag over de vloer. Om street art te kijken."

Bosoletti: Arrebatamento - Rua Dos Bombeiros Voluntarios.

Street-art tegen eenzaamheid. De combinatie street-art en textiel wordt al meteen duidelijk achter het stadhuis waar we bij Oddments, fragments and scraps staan, een enorme muurschildering van Add Fuel. Voor de gelegenheid wisselt de Portugese kunstenaar er z'n gebruikelijke azulejomotieven af met typische textielpatronen uit Covilhã. 'Een van de eisen die we aan de artiesten stellen is de link met de stad, haar geschiedenis en de bewoners,' zegt Lara. 'We vinden het erg belangrijk dat de inwoners van Covilhã de werken mee zien evolueren. Op die manier willen we een band creëren tussen de kunstenaars en de lokale bevolking.' Een geslaagde experiment, want de oudere dames van de stad brachten de Argentijn Bosoletti elke dag bier, koffie en zelfs eten toen hij zijn Arrebatamento (Vervoering) op een oude zijmuur in Rua Dos Bombeiros Voluntario schilderde.

Mr. Dheo: Portugal pelas costuras (boven) - Gijs Vanhee: O pastor da estrela (onder).

Met z'n werk zet de getalenteerde straatkunstenaar de onvergankelijke schoonheid van de vrouw letterlijk en figuurlijk in de verf. Bosoletti schilderde het in negatief. De wat grauwe vrouwenfiguren worden pas echt sensuele dames als ik de kleuren met mijn smartphone omkeer. In Largo Senhora do Rosário is een eenzame oude dame Mr. Dheo eeuwig dankbaar voor het gezelschap van het bordurende meisje dat hij op de muur tegenover haar huis aanbracht. Inspiratie voor zijn werk, Portugal pelas costuras, vond de Portugese kunstenaar in de economische situatie van de stad. De verhuis van de textielindustrie naar o.a. goedkopere Aziatische landen inspireerden ook het ARM Collective tot hun gigantische mural bij de Santa-Mariakerk. Hun werk kreeg nog een kleine annex met O pastor da estrela, de Wool bijdrage van de Belgische straatkunstenaar Gijs Vanhee.

"Een eenzame oude dame is Mr. Dheo eeuwig dankbaar voor het gezelschap van het bordurende meisje op de muur tegenover haar huis."

Bordallo II: Owl Eyes - R. Alexandre Herculano.

Bordallo II, leverancier van meesterwerken. Of de generatiekloof met de oudere inwoners van Covilhã nooit problemen met zich meebrengt? Lara lacht. 'Integendeel. Maar ik herinner me nog goed de Babylonische toestand tijdens de eerste editie van Wool in 2011. Een van de buitenlandse kunstenaars belde me op een bepaald moment in paniek op. Hij was omsingeld door een groepje ouderen die luid tegen hem stonden te praten, zei hij. Hij begreep er geen woord van wat ze zegden en dacht dat ze de politie gingen bellen. Maar wat bleek achteraf? De oudjes bedoelden niks dan goed en waren gewoon vriendelijk commentaar aan het geven aan de arme man.'

Pantonio - Rua Direita.

Wie gegarandeerd gespaard bleef van deze hilarische taalverwikkelingen is het Portugese genie Bordallo II. Ik word letterlijk sprakeloos bij zijn Wool bijdrage Owl Eyes, een 3D painting in Rua Alexandre Herculano. 'De uil symboliseert de wijsheid en het inzicht van de ouderen van Covilhã,' zegt Lara. 'Maar het is tegelijk een aanklacht tegen de verwaarlozing van cultuur en educatie in deze hoek van Portugal.' Owl Eyes wordt wereldwijd beschouwd als een van de mooiste street-art creaties ooit. Net als alle andere werken van Bordallo II werd ook deze installatie gemaakt met afval en gevonden materialen. Ook andere Portugese straatkunstenaars droegen hun artistiek steentje bij tot Wool. In Rua Direita fleuren de elegante zwaluwen van Pantonio een immense zijgevel op met hun gestroomlijnde bewegingen.

"Owl Eyes van Bordallo II wordt wereldwijd beschouwd als een van de mooiste street-art creaties ooit."

Samina: Sr. Viseu - R. das Portas do Sol.

A trip down memory lane. 'Een artiest die zich met veel toewijding op z'n taak stortte was Joao Samina,' zegt Lara. 'Hij ging praten met de bewoners, luisterde naar hun verhalen en absorbeerde de omgeving. Al snel deed in Covilhã het verhaal de ronde dat hij een van de bewoners zou vereeuwigen op een muur. Spannend natuurlijk, want wie zou hij kiezen? Het werd Senior Viseu, een oude man die al van z'n twaalfde in de textielfabriek werkte, op z'n tweeëntwintigste z'n eerste paar schoenen kocht en meer dan eens als maaltijd één sardien moest delen. Toen hij zichzelf op de muur in Rua das Portas do Sol zag, barstte hij in tranen uit. Voor de oudere generatie van Covilhã is het hele Wool discours een soort trip down memory lane. Het roept nostalgische gevoelens op en maakt latente emoties los.'

"Voor de oudere generatie van Covilhã roept het hele Wool discours nostalgische gevoelens op en maakt latente emoties los."

Tamara Alves: Wild Orphan (boven) - Regg Salgado: Fio condutor (onder) - Miradouro Portas de Sol.

De leidraad. Covilhã ligt op slechts een boogscheut van Serra da Estrela met de hoogste berg van Portugal, de Torre (1.993 m), en het enige skistation van het land. Een mooie doorkijk op dit bergachtige landschap is Miradouro Portas de Sol, een plein met aan weerszijden twee mooie muurschilderingen. Aan de ene kant zie ik een kantklossende, zombieachtige dame met drie armen en lange draden aan de vingers: Wild Orphan van Tamara Alves. De ietwat onheilspellende mural krijgt een toevallige grappige ondertoon door de volle waslijn die ervoor hangt, waardoor de draden lijken door te lopen in het wasgoed. Voor dit werk inspireerde de Braziliaanse kunstenares zich op een gedicht van Allen Ginsberg. Het is een ode aan Covilhã en tegelijk een alarmbelletje voor de trage dood van erfgoed zoals kantklossen. Meer draden zie ik bij de muurschildering van Regg Salgado, Fio condutor (de leidraad). Voor zijn gevelgrote muurschildering van een kleermaakster in actie maakte de Portugees gebruik van een sobere kleurzetting die vooral van op afstand heel realistische lijkt. Iets wat nog eens extra geaccentueerd wordt door de draden die hij aan de muur bevestigde. Een meesterwerk.

"De wat onheilspellende mural van Tamara Alves krijgt een grappige ondertoon door de volle waslijn die ervoor hangt, waardoor haar werk lijkt door te lopen in het wasgoed."

New Hand Lab.

New Hand Lab. De oude Fábrica António Estrela/Júlio Afonso vlakbij de passerelle van sterarchitect Carrilho da Graça over de Carpinteira, is een plek die volop creatieve energie uitstraalt. Het was de eerste en ook meest toonaangevende textielfabriek van Portugal en ontving meerdere awards, o.a. op de Wereldtentoonstelling van Saint-Louis in de V.S. (1904). Na de sluiting in 2002 volgde de leegstand tot New Hand Lab de gebouwen nieuw leven inblies. 'New Hand Lab is een ode aan de wolindustrie van weleer,' zegt Francisco Alfonso, de grote bezieler van het project, die me rondleidt door de fabriek. 'Het is een plek waar traditie en moderniteit versmelten en lokale designers hun creatieve ding kunnen doen.' Francisco is een telg van de Alfonsofamilie. 'Ik was 10 toen ik voor het eerst in de grote fabriek kwam. Ik heb er heel wat kwajongensstreken uitgehaald, ' lacht hij.

New Hand Lab.

Een oude kever zonder motor en wielen, als een lappendeken overtrokken met wol is de blikvanger in het enorme fabrieksgebouw waar niet alleen designers, maar ook handwerkers, een aantal artiesten en zelfs een kunstfotograaf hun ateliers hebben. Binnenmuren zijn er niet, inspiratie waait er vrij als de wind rond. Ik zie er enorme weefmachines met kleurrijke bobijnen wol. 'Ze werken nog perfect,' zegt Francisco. De oude kantoren liggen er nog exact bij als 16 jaar geleden, alsof ze in allerijl werden verlaten. Francisco neemt me mee naar stofferige burelen vol dikke boeken met textielstalen, het boekhoudkantoor en kleine magazijnen tot in de nok gevuld met dikke rollen stof. Aan elk textielpatroon kleeft een verhaal, voor hem is de rondleiding duidelijk ook een trip down memory lane.

"New hand lab is een plek waar inspiratie vrij ronddwaalt, traditie en moderniteit versmelten en lokale designers hun creatieve ding kunnen doen."

Info over Portugal: www.visitportugal.com
Info over Centraal Portugal: www.centerofportugal.com

Meer lezen: Street Art in Centraal Portugal (1): Age is just a state of mind.

COVILHA PRAKTISCH:

Vervoer: Ik vloog naar Lissabon en van daaruit naar Porto met TAP, de Portugese luchtvaartmaatschappij. TAP vliegt vier maal per dag rechtstreeks vanuit Brussel naar Lissabon en terug. Meerdere vluchten per dag naar Porto. Info en reservaties: www.flytap.com

Overnachten: Ik sliep in Puralã- Wool Valley Hotel & Spa in Covilhã - de poort naar Serra da Estrela - een gezellige boetiekhotel net buiten het stadscentrum. Openluchtzwembad, spa, fitness, een uitstekend buffetrestaurant en uitgebreid buffetontbijt.

Eten: Een topadresje in Covilhã is Alkimya: Bistro, Wine & Dine vlakbij het park. Je eet er verfijnde Portugese kost in een cosy decor aan lange tafels. Heerlijke desserten en leuke wijnkaart.